Vandaag viel bij ons “Onze Taal” op de deurmat. De voorpagina kondigt het al aan “De Olympische Spelen in onze taal”. Ton den Boon, hoofdredacteur grote Van dale, komt met tal van voorbeelden hoe de Olympische Spelen onze taal heeft beinvloed.
Één alinea wil ik er toch even uit lichten:
{i}In de twintigste eeuw hebben tal van mensen zich door het oude Griekse woord pentatlon (en het verschijnsel waarnaar dit verwijst) laten inspireren om nieuwe combinatiesporten te bedenken. Inmiddels zijn er biatlons, duatlons, triatlons, heptatlons en – je wordt haast al moe van het woord – gigatlons, een extreme combinatiesport die enige dagen achtereen duurt. De pentatlon heeft echter ook geinspireerd tot sportieve namen als spartatlon (hardloopwedstrijd van Sparta naar Athene en terug, of elders een hardloopwedstrijd van 250 kilometer) en – heel modern – skiatlon, een wedstrijd die afhankelijk van de locatie op gewone ski’s of op rolski’s wordt gehouden.{ei}
Ons valt daarmee natuurlijk meteen op dat de Spartatlon natuurlijk geen hardloopwedstrijd is van Sparta naar Athene en terug. Wie de geschiedenis kent zou hooguit de fout gemaakt hebben dat het een hardloopwedstrijd zou zijn van Athene naar Sparta en terug.
Maar dan vraag je je af of de auteur niet even de moeite had kunnen nemen om in de ANWB routeplanner te kijken wat de afstand Athene Sparta zo ongeveer is. Voor de zekerheid maar even geprobeerd, maar die routeplanner komt met een route, die je vanuit Athene naar het westen voert over een afstand van slechts 60 kilometer. Een ander Sparta blijkbaar! Maar van het Sparta van de Spartanen naar Athene en terug is beslist niet mogelijk binnen de 250 kilometer, ook niet als je tegenwoordig door de tunnel onder de Sangaspas door gaat.
Spartatlon is overigens een naamkeuze die meerdere verwijzingen in zich had. De naam is in de begin jaren tachtig van de afgelopen eeuw ontstaan, toen een delegatie Engelsen de oorspronkelijke route van Athene naar Sparta probeerden te reconstrueren, die in 490 voor Christus door Pheidipides is gelopen om aan koning Leonidas hulp te vragen bij de slag bij Marathon tegen de Perzen. Spartatlon is een woordspeling, die enerzijds verwijst naar de marathon en aderzijds verwijst naar de Britse heronderkkers van de route waarbij Spartatlon staat voor een samenvoeging van Sparta-to-London.
Als we dan toch bezig zijn, vervolgen we het artikel maar:
{i}Bij de klassieke Olympische Spelen speelde het nog geen rol, maar in de moderne Olympische Spelen werd het als atletiekonderdeel opgenomen: de marathon. De naam van deze loopwedstrijd is ontleend aan het plaatsje Marathon, hemelsbreed op zo’n 40 kilometer afstand van Athene. Volgens de overlevering zou in 490 voor Christus een Griekse soldaat in één ruk van Marathon naar Athene zijn gerend met de blijde boodschap dat Athene de strijd tegen de Perzen had gewonnen. Eenmaal in Athene wist de soldaat zijn boodschap nog net uit te brengen, maar hij stierf vervolgens ter plekke aan een zonnesteek.{ei}
Of dit verhaal klopt is maar zeer de vraag. Het is meer dan honderd jaar na dato voor het eerst toegevoegd aan het verhaal, en is dus waarschijnlijk een aangedikt verhaal. Maar veel belangrijker nog is de opzettelijke geschiedvervalsing van de hedendaagse Olympische Spelen. Het was een Frans vriendje van de Coubertin die met het idee kwam om de marathon op de moderne Olympische Spelen te laten plaatsvinden, maar omdat het amateursporters moesten zijn, werd angstvallig het verhaal van de “beroeps”-koerier Pheidipides in de doofpot gestopt, omdat de “amateur”-adelen van ruim een jaar geleden zeker niet in staat waren om een dergelijke sportprestatie te leveren.
{i}In 1908 werd ter gelegenheid van de Olympische Spelen in Engeland bepaald dat de marathon niet 40 maar 42 kilometer en 195 meter lang moest worden. De Engelse koning wilde namelijk graag dat er vlak voor zijn paleis gefinishet zou worden. Sindsdien is 42.195 meter de officiele lengte van de marathon.{ei}
Allereerst was er in de beginjaren een soort tweestrijd tussen de metrische 40 kilometer en de Britse 25 mijl; wat iets meer dan 40 kilometer is. Er was besloten dat de afstand van de Londense marathon de standaard zou zijn voor de toekomst. Iedereen dacht dus dat het dus 25 mijl zou werden. Maar de start werd op verzoek van de koninklijke familie verplaatst naar de plaats onder het balkon van het paleis, waardoor de afstand geen 25, maar 26 mijl zou worden. Achteraf bleek echter dat de afstand van de start was gemeten tot aan het stadion, terwijl de wedstrijd zelf nog vrijwel een volle ronde in het stadion voort ging eer er gefinisht werd. Zo kwamen er dus nog 365 yards bij. De 26 mijl en 365 yards is omgerekend 42 kilometer en 195 meter.
Ook bij de spartatlon krijg je weer de twist. Als het een wedstrijdvorm wordt die over de gehele wereld een standaard wordt, wordt het dan 150 mijl of 250 kilometer, of misschien zelfs een zesvoudige marathon? De hoofdredacteur van de grote Van Dale heeft blijkbaar de knoop al doorgehakt: het wordt gewoon 250 kilometer en daarmee basta.
Wie weet, worden ooit woorden als filmspartatlon en Bachspartatlon net zomakkelijk gebruikt als nu fimmarathon en Bachmarathon.
Tot slot, Ton den Boom verwijst terecht naar het oernummer van de oude Olympische Spelen, de stadie, die van de ene kant van het stadion naar de andere kant voorde en ongeveer 200 meter was (600 voet, maar de voet verschilde van streek tot streek in het oude Griekenland). Bij de invoering van de nieuwe Olympische spelen verzuimde men de 200 meter op het programma op te nemen, alhoewel de baan van het Panatinaikosstadion 333 meter lang is, dus een 150 meter zou in die tijd ook hebben gekund. Gelukkig is dat naderhand hersteld. Voor mij is daarom nog altijd de 200 meter het koningsnummer en niet de 100 meter of de marathon. De marathon is hoogst waarschijnlijk niets meer dan een sterk verhaal uit de tijd voor Christus dat ruim een eeuw geleden uit de kast is getrokken om niet aan de Spartatlon te hoeven beginnen.
Ton Smeets
ton.smeets@ou.nl
P.S. Een bewerkte versie van het artikel in het maandblad Onze Taal is ook te vinden op de website van Onze Taal, http://www.onzetaal.nl/nieuws/olympisch.html