{i}Noot vooraf door Martien Baars. De delen 1 & 2 verschenen hier op UltraNED op 1 en 8 maart 2003, en gingen over het ontstaan en de winnaars van deze legendarische ultraklassieker. Vandaag het slotdeel. Overname van deze tekst alleen toegestaan na toestemming van Koos Rademaker: zie het eerste deel voor het adres van de schrijver.{ei}
{b}DE CHARME EN DE MAGIE VAN ’s WERELDS GROOTSTE ULTRALOOP: DE COMRADES{eb}
Hoe is het mogelijk dat al jarenlang meer dan 10.000 hardlopers aan de start van een ultraklassieker in een Afrikaans land staan? En waarom juist in het zo lang verdeelde en dientengevolge geïsoleerde Zuid Afrika?
Sinds 1921 wordt de Comrades op hetzelfde traject gelopen en komen lopers uit de hele wereld op dit wonderlijke mengsel van Britse traditie & Afrikaanse warmte af. Wat trekt hen aan, in deze 87 op-en-af kilometers, vol absurde anekdotes, spannende ontknopingen, dramatische wendingen, z’n groene-nummers-club en z’n vaste openingsmuziek? Koos Rademaker voert u mee in de rijke historie en traditie van dit Zuid-Afrikaanse erfgoed.
{i}door Koos Rademaker{ei}
{u}{b}Traditie{eb}{eu}
De blanken in Zuid Afrika kwamen oorspronkelijk in hoofdzaak uit Nederland (de Boeren) en Engeland. Nederlanders hebben weinig gevoel voor tradities, Britten koesteren die juist. In de Comrades vinden we tal van die historische ankers terug en de voorkeur voor handhaving van de manier zoals het altijd ging. En zolang die tradities zinvol of leuk zijn, is deze vorm van conservatisme best aantrekkelijk. In welke wedstrijd krijg je altijd hetzelfde deelnemersnummer dat je ooit de eerste keer ontving? Wedstrijdorganisatoren ten onzent zullen wijzen op de problemen van de niet aaneengesloten nummers. Bij de Comrades met z’n grote staf aan betaalde medewerkers en vrijwilligers schuwt men wat handwerk niet. Rond de oorlogsjaren placht een der markante Comradeslopers, een zekere Trimborn, voor de start het geluid van een haan na te bootsen. Dat hoorde er allengs zozeer bij, dat men, na zijn afscheid van het lopen, besloot dit geluid er in te houden. Vanaf 1948 tot op heden wordt dus vlak voor de start het kraaien van de haan ten gehore gebracht.
In 1949 won een 40-jarige voor de 10e maal een medaille. Dit bracht de organisatie op het idee een nieuwe traditie in te stellen: bij 10 x finishen werd je lid van de “Green Number Club”, een in Zuid Afrika begerenswaardige positie. Dit lidmaatschap kon je ook verwerven na 3 x winst of 5 x goud.
In 1965 deed de 63 jarige blinde Ian Jardine mee. Hij inspireerde veel blinde hardlopers, die zich verenigden als “Jordie Joggers”. En nog steeds zul je leden van de JJ in de Comrades aantreffen.
In 1986 werd bij de start “Chariots of Fire” van Vangelis ten gehore gebracht. En u raadt het al: daar is daarna niet meer van afgeweken.
In 1995 introduceerde de Comrades prijzengeld. Sommige officials en fans walgden van deze nieuwlichterij, die zich niet zou verstaan met de aard van de Comrades. Maar het was niet tegen te houden.
In de begintijd van de Comrades was het gebruikelijk dat helpers stukken meeliepen en meefietsten met hun atleet. Door de toenemende drukte was dit kameraadschappelijk gedrag onhoudbaar en tot verdriet van velen moest van deze gewoonte afscheid worden genomen. Vanaf 1980 werden ook auto’s van het parcours geweerd.
{u}{b}Media{eb}{eu}
Altijd hebben de media een belangrijke rol gespeeld bij de Comrades. Aanvankelijk was het de radio die de race geheel versloeg, ook al gebeurde het wel eens dat de radiowagen vast kwam te zitten en het contact met de kopgroep verloor. Later kon men een helikopter gebruiken en was dat probleem van de baan. Maar vooral de TV heeft een bijdrage geleverd aan de grote populariteit van de race. In 1975 startte TV in Z.A. en vanaf 1976 werd de Comrades verslagen. De urenlange Tv-uitzendingen hielden de hele natie gekluisterd aan de buis. De wedstrijd werd immers altijd gehouden op een nationale feestdag (tegenwoordig op Youth Day, 16 juni), zodat iedereen vrij was. De beste commentatoren werden ingezet, samen met ex-toplopers of geblesseerde toppers. Ook het heroïsch leed in de achterhoede werd zo zichtbaar. Afgezien van de finish van nr. 1 werd met name het moment van de finishsluiting met veel gevoel voor drama prominent in beeld gebracht. Er lopen dan nog honderden deelnemers op het parcours voor wie een medaille zelfs na 11 uur lopen niet is weggelegd. Op het finishterrein stormen dan nog tientallen lopers vertwijfeld op de finish af, in de hoop nog net op tijd binnen te komen. Soms weigeren de benen dienst en zijgt men vlak voor de finish ineen, terwijl de laatste seconden wegtikken. Een moment waarop diepe teleurstelling en opperst geluk vlak naast elkaar liggen.
Waar TV is, is reclame. Sponsoring deed dus ook zijn intrede. In 1976 kwam voor het eerst reclame op de startnummers. De oudgedienden vonden dit een belediging voor hun “heilig” evenement en sneden de reclame van hun nummer af, of weigerden zelfs een nummer te dragen! Door de TV en de internationale boycot van het land werd de Comrades een trots nationaal hoogtepunt en een waar verbroederingsfeest. Miljoenen die amper interesse hadden voor hardlopen of atletiek – of überhaupt sport – keken urenlang naar de altijd onvoorspelbare ultraloop in de heuvels tussen Durban en PM’burg. De kijkers beseften dat het gewone mensen waren die daar liepen, maar die bezig waren een buitengewone prestatie te leveren.
{u}{b}Tenslotte{eb}{eu}
In 2003 komt de 78e versie, nu met een 1 uur ruimere limiettijd tot 12 uur, waardoor minstens 15.000 hardlopers voor de “down” versie worden verwacht. Aanleiding tot deze verruiming is wellicht dat soms 20 tot 25 % van de deelnemers de finish niet binnen de 11 uur haalde. De marathon beurs moet je bezoeken om je startnummer op te halen. Neem er ruim de tijd voor, zo kom je al in de juiste stemming. Voor de buitenlanders is er een aparte desk, waar je van vriendelijke dames niet alleen alle informatie kan krijgen, maar ook gratis koffie, frisdrank en koekjes. Buitenlanders vormen nog altijd een kleine minderheid en de organisatie betoont zich zeer vereerd met je komst. Bij de finish is zelfs een grote tent voor deelnemers van overzee ingericht, waar drank en maaltijden gratis worden aangeboden. De eerlijkheid gebiedt wel te zeggen dat het entreegeld aan de Comrades voor de buitenlanders hoger is dan voor autochtonen: omgerekend globaal 95 Euro tegenover 13 Euro.
Een bezoek aan het eigen Comrades museum in PM’burg moet ook zeker niet achterwege worden gelaten: daar ziet men allerhande parafernalia, zoals oorkonden, medailles, aan de tenen opengesneden schoenen van eerdere winnaars, prachtige foto’s, de klok die Newton in 1923 won (en die nog steeds loopt – de klok dus!), en andere door winnaars afgestane ereprijzen. Je loopt er vast wel iemand van de groene-nummers-club (10 x of meer gefinisht) tegen het lijf. Met geluk kom je er een van Comrades-blazer voorziene Green Number tegen, die maar al te graag uit de doeken wil doen hoe het er vroeger aan toe ging en hoe je de race moet opbouwen. In het algemeen geldt trouwens dat de mensen in Zuid Afrika gemakkelijk toegankelijk zijn en minder gehaast zijn dan wij in ons werelddeel gewend zijn.
In Zuid Afrika ben je een sportheld als je de Comrades hebt volbracht. Misschien doen daarom zo velen zo graag mee. Dat dit geen overdreven idee is wordt aardig geïllustreerd door de opvatting van Bruce Fordyce: “ Comrades Marathon op een CV zegt veel over de sollicitant. Hij is gedisciplineerd en heeft uithoudingsvermogen. Hij toont: here is a winner”. In Nederland is het niet zo aan te raden dit op je CV te zetten, maar natuurlijk altijd handig als je nog eens in Zuid Afrika wilt solliciteren! Zeker is wel dat je op zo’n Comrades dag als mens letterlijk en figuurlijk veel pieken en dalen ervaart en groeit qua levenservaring.
De drang tot roem bij belangrijke wedstrijden kan anderzijds ook aanleiding geven tot malversatie. Vóór de tijd van de champion-chip was bijv. de truc met de ondergrondse bij de marathon van New York en Londen bekend. De meest bekende fraude in de Comrades vond plaats in 1999. De nummer 10 van de wedstrijd, Nick Bester, protesteerde tegen de 9e plaats van Sergio Motsoeneng. Deze zou hem nooit hebben gepasseerd. De jury nam Bester serieus, hij was immers winnaar in 1991, was 3 x tweede en 1 x derde. Foto onderzoek wees uit dat er inderdaad iets vreemds was. Eerst droeg Sergio zijn horloge links, later rechts. Sergio gaf toe dat hij iets anders had gedaan dan het hele parcours af leggen en zijn horloge verwisselen. Onderweg had hij in een van de vele mobiele toiletten een wisseltruc met zijn sterk gelijkende broer uitgehaald. Al was de broer en de leugen nog zo snel, de waarheid achterhaalde hen wel!
In juni 2003 zal de introductie zijn van de koperen Vic Clapham medaille, genoemd naar de man die de stoot gaf voor de eerste Comrades. Deze nieuwe medaille wordt uitgereikt aan alle finishers tussen de 11 en 12 uur. De overige medailles blijven zoals al jaren het geval is: brons bij een finishtijd van 9 tot 11 uur, de zilver/bronzen Bill Rowan medaille tussen 7,5 en 9 uur, de zilveren medaille voor finishplaats nr. 11 tot aan de 7,5 uur finishtijd, en tenslotte de gouden medaille voor de eerste 10 mannen en vrouwen. Duidelijkheid voor alles, zo wordt het Comrades spel gespeeld.
Sinds 1921 zijn meer dan 85.000 mensen in de wereld een Comrade geworden en bezitten zij één of meer van de begeerlijke kleine ronde Comrades medailles. Velen zien het als een voorrecht deel te nemen en lopen er zo mogelijk ieder jaar, ze lijken het te zien als een soort familiefeest. In 2002 waren er van de 12.000 deelnemers slechts 1.900 die voor het eerst deelnamen! Het is niet zomaar een wedstrijd, voor menigeen is het eerder een bedevaart of een bijna religieuze ervaring. Velen lopen trouwens – indachtig het ontstaan van de Comrades – mede met het doel anderen te helpen een medaille te halen. Ook al krijgt de top de meeste aandacht, zoals bij vele wedstrijden wordt de ruggengraat van een evenement gevormd door de grote massa “middelmatige” lopers. Zij zijn het die de sfeer bepalen, die onderweg in het Engels of Zuid-Afrikaans een gesprek met je aanknopen over Nederlandse voetballers, die je vragen hoe je in hemelsnaam in het vlakke Nederland traint voor dit traject, wat er in je bidon zit (drank meedragen is niet erg gebruikelijk), die aan je blauwe startnummer zien dat je voor het eerst deelneemt en je adviezen geven en sterkte wensen. Kortom: dat is de typische kameraadschappelijke sfeer van de Comrades, de meest fascinerende ultraloop ter wereld.
{b}(c) Koos Rademaker, maart 2003.{eb}
{fixed}
Top ranglijst Nederlandse deelnemers Comrades
Naam beste tijd in jaar: medailles
1. Wim Epskamp 6:19:36 1996 1 x zilver
2. Krijn Kroezen 6:48:23 1998 3 x zilver
3. Adriaan van Beurden* 7:07:52 1997 1 x zilver, 1 x Bill Rowan
4. Marlon Tielemans 7:23:37 1995 1 x zilver
5. Edward de Ruiter 7:27:59 2002 1 x zilver
6. Hans Roodzant 7:52:43 2002 3 x Bill Rowan
7. Hans Koeleman 8:11:30 2000 1 x Bill Rowan, 1 x brons
8. Chris Brands 8:15:27 2002 1 x Bill Rowan
9. Koos Rademaker 8:24:19 2002 1 x Bill Rowan
10. Jaap Swart 8:39:53 1999 1 x Bill Rowan
11. Peter Peeters 8:46:06 2002 1 x Bill Rowan
12. Simon Pols 8:50:23 2000 1 x Bill Rowan, 1 x brons
13. Herman Heskamp 8:50:41 2000 1 x Bill Rowan, 1 x brons
14. Tiny Hoofs 8:52:52 2000 1 x Bill Rowan, 1 x brons
15. Siebe Turksma 8:53:33 2001 1 x Bill Rowan, 1 x brons
{efixed}
* {i}Ad van Beurden uit Vlijmen deed tijdens een wereldreis per fiets mee aan de Two Oceans in Kaapstad. Daarna fietste hij naar Durban voor de Comrades. Van Beurden liep in 1996 2:43 op de marathon van Rotterdam. Verder komen we hem niet tegen bij ultralopen. {ei}
{koos_bruce.jpg}
{i}{u}Foto:{eu}
Comrades legende Bruce Fordyce (r) overhandigt Koos Rademaker het gesigneerd boek “Bruce Fordyce Comrades King”, tijdens de marathonbeurs in Durban, juni 2002.{ei}